HELENA MODRZEJEWSKA
Każdy wielbiciel teatru zna legendarną artystkę, gwiazdę scen polskich i amerykańskich, która debiutowała w 1861 roku w Bochni.
Modrzejewska to pseudonim, który jako aktorka przybrała na początku swojej scenicznej kariery. Debiutowała na scenach prowincjonalnych.
W 1862 roku wystąpiła pierwszy raz przed publicznością we Lwowie, grając debiuty, czyli trzy różne role, które przyniosły jej angaż do teatru lwowskiego. Tutaj zagrała pierwszy raz w dramacie Słowackiego. Jako młoda i niedoświadczona aktorka nie miała jednak szans, żeby dostawać poważne propozycje z klasycznego repertuaru. Na początku 1863 roku opuściła Lwów.
W październiku 1865 roku zadebiutował w krakowskim teatrze, którego kierownikiem artystycznym, a potem dyrektorem był Stanisław Koźmian. Stworzył on z krakowskiej sceny miejsce szczególne. Na repertuar składała się klasyka polska i obca oraz ambitny współczesny dramat. Dyrektor skupił wokół siebie grupę najciekawszych młodych polskich aktorów, występowali u niego m.in. Wincenty Rapacki, Antonina Hoffman i Modrzejewska. Koźmian był twórcą tzw. „szkoły krakowskiej”, czyli aktorstwa, które przeciwstawiało się kultowi gwiazd, a dążyło do ukazania psychologicznej prawdy o granej postaci opartej na obserwacji rzeczywistości. Wnikliwiej również przyglądano się zamysłom autora, hołdowano zasadzie pracy zespołowej. W krakowskim teatrze Modrzejewska wystąpiła po raz pierwszy w roli Sary w Salomonie Wacława Szymanowskiego.
Cztery lata występów w Krakowie minęły Modrzejewskiej na wytężonej pracy, rywalizacji z aktorką Antoniną Hoffman i sukcesach wśród publiczności i krytyki. Modrzejewska, inteligentna i wrażliwa indywidualistka, potrafiła dobrze spożytkować pobyt w teatrze krakowskim, w którym nauczyła się nowego, bardziej dyskretnego aktorstwa i umiejętnie pozbyła się złych nawyków ze scen prowincjonalnych.
Na jesieni 1868 roku aktorka, o której już wcześniej głośno było w Warszawie, zadebiutowała przed stołeczną publicznością dzięki poparciu prezesa dyrekcji Warszawskich Teatrów Rządowych
Dzięki sukcesom odniesionym w warszawskim debiucie, mogła podpisać kontrakt z Warszawskimi Teatrami Rządowymi. Została pierwszą aktorką dramatu i komedii i osiągnęła status gwiazdy. Modrzejewska miała wpływ na repertuar. Z Warszawskimi Teatrami Rządowymi była związana do 1876 roku. Przez ten czas ugruntowała swoją pozycję najwybitniejszej polskiej aktorki oraz jednej z najciekawszych artystek swojego pokolenia w Europie. W jej repertuarze specjalne miejsce zajmował Szekspir. Zagrała go w Warszawie 95 razy.
W lipcu 1876 roku występami w Warszawie Modrzejewska pożegnała polską publiczność. Wkrótce, razem z poślubionym w 1868 roku w Krakowie ziemianinem Karolem Chłapowskim, wyjechała do Ameryki. Początkowo mieszkała w Anaheim, gdzie usiłowała prowadzić farmę. Interes jednak nie powiódł się. Rok później Modrzejewska, która uprościła swój pseudonim i odtąd kazała na siebie mówić Modjeska, była już w San Francisco, gdzie po intensywnej nauce angielskiego zadebiutowała na scenie California Theatre . Odniosła oszałamiający sukces.
Modrzejewska bardzo konsekwentnie pracowała nad swoim aktorskim warsztatem. Wiedziała, że jej słabym punktem jest głos, który udało jej się dopracować i za sprawą ćwiczeń prowadzonych jeszcze w Polsce poszerzyć jego skalę. Po przyjeździe do Stanów zawzięcie uczyła się języka. Dbała o sprawność fizyczną. Miała świadomość aktorskiego warsztatu, potrafiła doskonale stopniować emocje, tak by w pierwszych scenach przykuć uwagę, ale prawdziwy kunszt pokazać dopiero w kolejnych kluczowych, czy też finałowych scenach. Oprócz świetnej techniki gry, wielokrotnie pisano o jej magnetycznej, jakby stworzonej dla sceny osobowości, która niejednokrotnie obezwładniała publiczność. Grała, jak mówiono wówczas, „pięknie”. Grała role w repertuarze komediowym, romantycznym, wcielała się w postaci tragiczne, ale potrafiła również przekonywająco pokazać bohaterki z dramatu współczesnego.
Po trzech latach i ugruntowaniu swojej pozycji w Ameryce w 1880 roku wyruszyła na występy gościnne do Anglii .Zgotowano jej świetne przyjęcie. Wróciła jednak do Stanów i na zawodowej scenie występowała do 1907 roku – wówczas pożegnała się z aktorską karierą.
Aktorka zmarła w 1909 roku w Stanach Zjednoczonych. Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles. Później, zgodnie z ostatnią wolą, jej szczątki spoczęły obok grobu matki w Krakowie na cmentarzu Rakowickim. Polskie uroczystości pogrzebowe przerodziły się w patriotyczną manifestację.
Opracowali: Łukasz Skrzypek, Weronika Nyczkowska, Karolina Merecik
Materiał opracowano na potrzeby realizacji projektu KULTURA??? NIEZŁA SZTUKA!!! sfinansowanego przez Fundację PZU.
