Rotmistrz Witold Pilecki to „bohater naszych czasów”, żołnierz niezłomny, żołnierz wyklęty, żołnierz „Rzeczypospolitej utraconej”, ostatni ułan Rzeczypospolitej, „ochotnik do Auschwitz”, jeden z sześciu najodważniejszych ludzi europejskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej. Jest symbolem Polski, która – w wyniku działań okupujących ją sowieckiej Rosji i hitlerowskich Niemiec – została bezpowrotnie utracona. Należał do pokolenia urodzonego pod zaborami, którego misją było odzyskanie przez Polskę niepodległości, a gdy to się dokonało – praca dla wielkości wolnej ojczyzny. Pokolenia wychowanego na ciągle żywych tradycjach powstań narodowych i ukształtowanego przez zawołanie „Bóg – Honor – Ojczyzna”.
[…] Jesienią 1918 r. Witold Pilecki powrócił z Sukurczów do Wilna, by kontynuować przerwaną naukę w gimnazjum im. Joachima Lelewela. Na wieść o wycofywaniu się Niemców z miasta i zbliżaniu się wojsk bolszewickich, ochotnicy pod komendą gen. Władysława Wejtki, przystąpili do organizowania oddziałów samoobrony. W październiku 1918 r., kiedy Samoobrona Wileńska wezwała młodzież do broni, grupa starszych harcerzy, w której był szeregowy Pilecki, weszła w skład II batalionu jako zorganizowana kompania. Później I Wileńska Kompania Harcerska została włączona do ochotniczego 201. pułku piechoty. W noc sylwestrową 1918 r. Pilecki był dowódcą placówki mieszczącej się w Ostrej Bramie, a pierwszego dnia 1919 r. poprowadził natarcie na broniących się w obrębie dworca kolejowego i stacji towarowej Niemców. Tam na dobrą sprawę otrzymał chrzest bojowy, ale też i akcja zakończyła się sukcesem. Później brał udział w walkach na ulicy Wroniej (koło nr 5) i na Pośpieszcie, tu już z wkraczającymi do miasta bolszewikami.
5 stycznia 1919 r. żołnierze Samoobrony Wileńskiej uchodzą przed przeważającymi siłami bolszewików przez Grodno i Białystok do Łap, gdzie spotykają pierwszy zorganizowany oddział Wojska Polskiego dowodzony przez braci Władysława i Jerzego Dąmbrowskich.
Od 6 stycznia do jesieni 1919 r. Witold jako ułan znajduje się w partyzanckim oddziale słynnego Jerzego Dąmbrowskiego „Łupaszki”. Niewątpliwie w młodym ułanie walka pod jego komendą odcisnęła znamię niepowtarzalnego, ułańskiego fasonu i rycerskiego etosu, którego Pilecki już się nie pozbędzie. Przeciwnie, pod wpływem takiego wzoru i mając naturalne predyspozycje, świadomie kształtował w sobie siłę woli i żądzę czynu.
Pod bronią Witold pozostawał – z krótką przerwą – do odbicia Wilna, Lidy, Baranowicz i Mińska Litewskiego. Tam oddział Dąmbrowskiego został przemianowany w 13. pułk ułanów.
W tym oddziale ułanów, Witold walczył do jesieni 1919 r., a po ustabilizowaniu się frontu został zdemobilizowany i wrócił do nauki w wileńskim gimnazjum Lelewela.
Młodzieńczy zapał nie pozwala jednak Witoldowi zapomnieć o czynie. Zakłada VIII drużynę harcerską, złożoną z byłych żołnierzy – ochotników, zwolnionych jak on, by kontynuować naukę.
11 lipca 1920 r. Pilecki znów ochotniczo wstąpił do I Wileńskiej Kompanii Harcerskiej, która wchodziła w skład 201. pułku piechoty – podczas walk odwrotowych powierzono mu 1. sekcję kompanii.
12 sierpnia 1920 r. zostaje odkomenderowany do Warszawy i przydzielony do 211. ochotniczego pułku ułanów pod dowództwem majora Władysława Dąmbrowskiego „Zagończyka”. Należy do 3. plutonu 2. szwadronu pułku. Dwa dni później awansuje na starszego ułana.
Pilecki walczył z bolszewikami pod Płockiem, Mławą, Chorzelami, Druskiennikami, Stołpcami i Kojdanowem oraz w strategicznych bojach o Warszawę.
Gdy w Rydze Polacy i Rosjanie prowadzą rokowania pokojowe, do rozwiązania pozostaje jeszcze kwestia, dla której nie ma rozstrzygnięcia ani dyplomatycznego, ani militarnego. Potrzebny jest inny sposób, a znajduje go gen. Lucjan Żeligowski. Chodzi o Wilno, które w sierpniu bolszewicy zabrali Polsce i oddali Litwie. Dla Polaków jest to miasto polskie, tak pod względem historycznym, jak i etnicznym, toteż należy je włączyć w granice państwa. Generał Lucjan Żeligowski, rodowity wilnianin, członek rządu, 9 października niespodziewanie zajmuje ze swoimi oddziałami litewską stolicę i proklamuje powstanie mini-państewka o nazwie Litwa Środkowa. Wśród jego żołnierzy jest Witold Pilecki, który wyróżnił się już w starciu w Puszczy Rudnickiej. Wykazał się niejednokrotnie odwagą.
Został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych.
Witold Pilecki na początku 1921 r. został zwolniony z wojska, wrócił do Wilna, by kontynuować naukę w gimnazjum oraz działać w harcerstwie i prowadzić prace w Związku Bezpieczeństwa Kraju, do którego wstąpił w lutym 1921 r.
W maju tegoż roku złożył egzamin maturalny przed Komisją Egzaminacyjną dla Byłych Wojskowych przy Uniwersytecie Stefana Batorego.
Po ukończeniu kursów podoficerskich ZBK, Pilecki został komendantem-instruktorem Oddziału ZBK w Nowem-Święcianach. Na przełomie 1921 i 1922 r. odbył 10-miesięczny kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu.
Opracowane przez Wandę Jantę na podstawie:
- Cyra Adam, Wysoki Wiesław J., Rotmistrz Witold Pilecki, Warszawa 1997.
- Patricelli Marco, Ochotnik. O Rotmistrzu Witoldzie Pileckim, Warszawa 2011.
- https://pilecki.ipn.gov.pl/rp/biogram/43096,Biogram.html.
